Νέος χάρτης ευαισθησίας των κρίσιμων περιοχών του Όρνιου στην Ελλάδα

Η χαρτογράφηση υλοποιήθηκε από την Ορνιθολογική και θα συμβάλλει στην εξειδίκευση των δράσεων για την προστασία των γυπών στη χώρα μας

Ασφαλώς πολλοί ήδη γνωρίζουν ότι η Κρήτη, η Θράκη ή τα Ακαρνανικά Όρη αποτελούν πολύ σημαντικές περιοχές για τους γύπες. Μία αναλυτική και πλήρως τεκμηριωμένη εργασία, ωστόσο, για τον προσδιορισμό των κρίσιμων περιοχών για τη διατήρησή τους είναι απαραίτητη, προκειμένου να εξειδικευτούν στον χώρο οι διαχειριστικές δράσεις που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) για το Όρνιο, τον Μαυρόγυπα και τον Γυπαετό, το οποίο υλοποιείται στο πλαίσιο του έργου LIFE IP 4 NATURA. Για αυτό τον λόγο, άλλωστε, «η χωρική αποτύπωση και διατήρηση των κρίσιμων ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής, διασποράς και τροφοληψίας, και η βελτίωσή τους» αποτελεί ειδικότερο στόχο του ΕΣΔ και της Υπουργικής Απόφασης (ΥΑ) ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68086/2149, με την οποία το ΕΣΔ θεσμοθετήθηκε.

Η εργασία αυτή, που εστιάζει στο Όρνιο, εκπονήθηκε μέσω του έργου LIFE IP 4 NATURA και είναι πλέον διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του έργου. Στην ουσία πρόκειται για τη χαρτογράφηση ευαισθησίας των ενδιαιτημάτων του Όρνιου στην Ελλάδα, που αποτελεί το είδος γύπα με την ευρύτερη κατανομή στη χώρα και χάρη στην αλληλεπικάλυψη αυτής με τις κατανομές του Γυπαετού και του Μαυρόγυπα, παίζει σε μεγάλο βαθμό τον ρόλο «ομπρέλας» και για τα δύο αυτά είδη. Η έκθεση έχει ιδιαίτερη βαρύτητα λόγω της υψηλής αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων της, η οποία έγκειται, μεν, στη χρήση δεδομένων από την επιτόπια παρακολούθηση πληθυσμών Όρνιων (τόσο στο πλαίσιο του έργου LIFE IP 4 NATURA, όσο και μέσω πρόσφατων βιβλιογραφικών πηγών), αλλά κυρίως στη χρήση σημαντικού όγκου δεδομένων τηλεμετρίας, από μεγάλο αριθμό (59) δορυφορικών πομπών τοποθετημένων σε Όρνια.

Πέρα από τα δεδομένα πομπών που προέρχονται από το πρόγραμμα LIFE IP 4 NATURA, στην εργασία χαρτογράφησης αξιοποιήθηκαν δεδομένα τηλεμετρίας που παρασχέθηκαν ειδικά για την εργασία αυτή από τις Βουλγάρικες οργανώσεις Bulgarian Society for the Protection of Birds (BSPB)/BirdLife Bulgaria και Fund for Wild Flora and Fauna (FWFF), καθώς και από το Πανεπιστήμιο Κρήτης/Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ). Παράλληλα, έγινε χρήση και των αποτελέσματα πρόσφατης εργασίας προσδιορισμού του ζωτικού χώρου των Όρνιων στα Βαλκάνια (Peshev et al 2021).

Με την εφαρμογή των πιο πάνω κριτηρίων, προέκυψε ο χάρτης ευαισθησίας των ενδιαιτημάτων του Όρνιου στην Ελλάδα, στον οποίο διακρίνονται τέσσερις ζώνες ευαισθησίας:

• Ζώνη Ευαισθησίας Α (Κόκκινη) – Πολύ Υψηλή/Κρίσιμη
• Ζώνη Ευαισθησίας Β (Πορτοκαλί) – Υψηλή: Πρόκειται για τη ζώνη που εντοπίζεται περιφερειακά του κρίσιμου πυρήνα της δραστηριότητας του Όρνιου και περιλαμβάνει περιοχές με συχνή και τακτική αναζήτηση τροφής από τους γύπες, καθιστώντας ιδιαίτερα σημαντικές περιοχές τροφοληψίας.
• Ζώνη Ευαισθησίας Γ (Κίτρινη) – Μεσαία: Η ζώνη αυτή περιλαμβάνει κυρίως περιοχές πάνω σε τακτικές διαδρομές των Όρνιων μεταξύ των αποικιών και των περιοχών τροφοληψίας, καθώς και τις θέσεις των πρόσφατων ιστορικών αποικιών, οι οποίες αναμένεται να αποτελέσουν τις πρώτες περιοχές επαναποίκησης του Όρνιου, ως αποτέλεσμα φυσικής πληθυσμιακής ανάκαμψης ή/και στοχευμένων δράσεων ενίσχυσης των φυσικών πληθυσμών.
• Ζώνη Ευαισθησίας Δ (Μπεζ) – Χαμηλή: Η ζώνη αυτή περιλαμβάνει βασικά περιοχές εντός μεν του ζωτικού χώρου του Όρνιου, σε εποχιακό κυρίως επίπεδο δε.

Η χαρτογράφηση, όπως αναμενόταν, επιβεβαιώνει ασφαλώς την τεράστια σημασία της Κρήτης και της Θράκης για τους γύπες, ενώ αναδεικνύει πλέον άνευ αμφισβήτησης την κρισιμότητα περιοχών αναπαραγωγής όπως τα Ακαρνανικά Όρη, τα Όρη Βάλτου και το σύμπλεγμα Νάξου-Ηρακλειάς, καθώς και τη σημασία όλης της νότιας Πίνδου (Όρη Βάλτου, Άγραφα, Τζουμέρκα, ορεινή ζώνη Τρικάλων, Λάκμος) ως θέσεις θερινής τροφοληψίας. Παράλληλα, και άλλες περιοχές κοντά στα βόρεια σύνορα της χώρας, όπως ο Βόρας (Καϊμάκτσαλαν) επισημαίνονται ως σημαντικές περιοχές τροφοληψίας για τον Βαλκανικό πληθυσμό συνολικά.

Η χαρτογράφηση ευαισθησίας αποτελεί πυξίδα για την προτεραιοποίηση και εξειδίκευση των διαχειριστικών δράσεων που σχετίζονται με τις κύριες απειλές για τους γύπες, όπως αυτές περιγράφονται στο θεσμοθετημένο ΕΣΔ, δηλαδή την παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, την ανεπάρκεια τροφής, την πρόσκρουση σε ανεμογεννήτριες κ.α. Στην έκθεση παρατίθενται οι διαχειριστικές προτεραιότητες σε σχέση με αυτές τις απειλές, όπως η διεξαγωγή περιπολιών από τις ομάδες ανίχνευσης δηλητηριασμένων δολωμάτων και η χαρτογράφηση του δικτύου μεταφοράς ρεύματος στις ζώνες Κρίσιμης και Υψηλής ευαισθησίας, η κατασκευή και λειτουργία ταϊστρών σε περιοχές πρόσφατης ιστορικής παρουσίας των Όρνιων κ.α.

Ειδικότερα για την ανάπτυξη αιολικών σταθμών εντός των κρίσιμων ενδιαιτημάτων του Όρνιου, η χαρτογράφηση ευαισθησίας αναδεικνύει με αριθμητικά δεδομένα το μέγεθος του προβλήματος για τους γύπες: αρχικά, επιβεβαιώθηκε πως περισσότερο από το 95% των καταγραμμένων περιστατικών θανάτωσης Όρνιων από πρόσκρουση σε ανεμογεννήτριες έχουν σημειωθεί στις ζώνες Κρίσιμης και Υψηλής ευαισθησίας (επισημαίνεται, ασφαλώς, στην έκθεση πως ο συνολικός αριθμός αυτός αποτελεί πολύ σημαντική υποκαταγραφή του πραγματικού αριθμού προσκρούσεων). Ταυτόχρονα, σε αυτές τις δύο ζώνες ήδη λειτουργούν ή έχουν πάρει άδεια εγκατάστασης 563 ανεμογεννήτριες, ενώ σχεδιάζεται η εγκατάσταση περισσότερων από 1700 νέων ανεμογεννητριών (ΑΣΠΗΕ με βεβαίωση παραγωγού). Εξαιτίας, επομένως, της ήδη πολύ σημαντικής πίεσης που ασκείται στο Όρνιο από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, τεκμηριώνεται η ανάγκη αποτροπής εγκατάστασης νέων ανεμογεννητριών στις ζώνες Κρίσιμης και Υψηλής ευαισθησίας, ενώ για τις περιοχές όπου το είδος χαρακτηρίζεται Κρισίμως Κινδυνεύον (ηπειρωτική Ελλάδα, Νάξος) το μέτρο αυτό είναι σκόπιμο να επεκταθεί και στη ζώνη Μεσαίας ευαισθησίας, προκειμένου να υπάρχει περιθώριο βελτίωσης της δυσμενούς υφιστάμενης κατάστασης των πληθυσμών του.